Ricardo Sumalavia’nın ‘Bir Kol Hikâyesi’ isimli novellası, Hazal Akbaş çevirisiyle Holden Kitap tarafından yayımlandı. Özgün kurgusuyla dikkat çeken kitap, babasının vefatının akabinde aldığı gizemli bir e-posta ile babasının geçmişindeki gerçeklerin peşine düşen bir adamı husus edinmekte.
1968 yılında Lima’da doğan Ricardo Sumalavia, Peru Katolik Üniversitesi Doğu Edebiyatları Profesörü ve Doğu Araştırmaları Merkezi Müdürü. 1993 yılından itibaren kitapları yayımlanan muharririn özgün ismi ‘Historia de un brazo’ olan, 2019 yılında yayımlanan ‘Bir Kol Hikâyesi’ isimli novellası Türkçeye çevrilen birinci yapıtı. Birincinin Barış Şehri’nin hazırladığı kapak dizaynıyla ön plana çıkan kitap, birinci sayfadan itibaren farklı hususuyla okuru kendine çekiyor. Mevzuya kısaca değinmek gerekirse gövdesinde üçüncü bir kolu olan -kolcuk- bir adamın vefatıyla birlikte oğlunun babasının katil olduğunu ima eden gizemli bir e-posta alması ve bu suçlamanın gerçekliğini araştırması. Bu araştırmanın sürmesi için de yapması gereken tek şey babasının anılarına odaklanması. Babası böbrek kanseri geçirdiği, bu sebeple hemodiyaliz tedavisi gördüğü, doksan yaşını aştığı için bunamadan mustarip. Bunadığı vakit anlattığı kıssalar ise görsel hafıza ve şuur dışı vasıtasıyla tamamlanmakta. O denli ki kardeşi Elias ile oğlunu karıştıran, her kıssada oğlunun sevgilisi Tamara’dan bahseden, torunu Adolfo’yu da anılara dahil eden anlatılar kelam konusu. Bazen de oğlunun yazdığı kıssalarla anılarını birleştirmekte. Metnin asıl vurucu yanı da bu: Gerçek-kurmaca ayrımını ortadan kaldırması ve her anlatıda gerçeği yine kurgulaması veya kurgunun tekrar gerçekleşmesi. Böylece adam, birincinin hacker arkadaşından yardım ister ancak buradan pek bir sonuç çıkmaz. Babasının anlattıklarını düşünmeye, onlardan bir ipucu yakalamaya çalışsa da önemli bir ilerleme kaydedemez. Akabinde kendi anılarına odaklanır. Kendi anılarından silik birtakım sahneler ona yardımcı olsa da çıkarım yapmasını sağlayacak asıl şey bir obje olacaktır: Annesinin babası öldükten sonra ona gönderdiği eski bir albümdeki bir fotoğraf. Bu fotoğraf sayesinde kurgunun omurgasını kavrayan adam, son düğümü ise yeniden babasının anlattıklarıyla çözecek ama bu son anlatıyı oğlundan işitecektir. Yeniden de adamın ulaştığı sonucun kesin olarak gerçek olup olmadığını bilemeyiz.
İşte bu kurgu içerisinde birincinin babalar ve oğullar sorunu göze çarpar ki bunu epigraftan çıkarmak da mümkün. Lakin buradaki babalar ve oğullar problemi bildiğimiz üslupta baba iktidarını yıkarak kendini inşa etme formunda değil. Rol değişimi üzerinden. Yani babanın hem fizikî hem de zihinsel gücünü yitirdiği vakit tabir yerindeyse bir çocuk-babaya dönüşmesi, onun bu durumu karşısındaki oğulun da baba-çocuk olması.
“Şimdiyse benim zihnimde bir resim var. Onu yaşlı haliyle, dalgın bakışlarıyla görüyorum. Babamın oğlu gibi, kardeşi ya da sırdaşı gibi de değil, babasıymış gibi hissediyorum kendimi.” (s.23)
Bir Kol Öyküsü, Ricardo Sumalavia, Mütercim: Hazal Akbaş, 85 syf., Holden Kitap, 2022. Üstelik bu oğulun da erkek çocuk sahibi olduğunu düşünürsek işbu çocuk-baba/baba-çocuk rollerini iki babanın tek bir babaya dönüşmesi olarak okumak mümkün. Çünkü baba-oğul-torun üçlüsünün gerçekliği yeniden üçü tarafından inşa edilmekte. Elbet bu inşa sürecinde hayal ile gerçeğin iç içe geçtiği anlatılar, anılar, eşya ve yer rol oynamakta. Bu türlü bakıldığında gerçek hem soyut hem somut hem objektif hem öznel hem okunabilir hem de okunamaz bir kavram olarak karşımıza çıkmakta. Bilhassa de okunabilenin bir gramere sahip olması gerektiği, gramerin de manalı göstergelerden oluşan bir gönderim vasıtası veyahut bir sözün uygulaması olduğu düşünülürse hem okunabilir hem de okunamaz bir gerçeğe temas ederiz. Buradan hareketle de gerçek ve gerçeklik için şu soruyu sormak mümkün: Gerçeklik lisanın içinde midir, dışında mıdır? Üstelik, babanın oğlunun yazdığı kıssaları de anlatılarına dahil etmesi bu soruyu daha da karmaşık hâle getirecek, kurmaca-gerçek bağlantısını dallanıp budaklandıracaktır. Ki, hepsinin kurmaca bir metin içerisinde olduğu hesaba katılmazsa.
Metinde, bir yandan da hafızanın temel ayaklarını gözlemleriz: Şuur, görsellik, eşya ve yer. O denli ki hatırlama hareketinin etken mi edilgen mi olduğunu sorgulamak mümkün. Birden fazla vakit cansız varlıklar sayesinde hatırlama hareketini tamamlayabiliyor oğul. Böylelikle bizim hatırlamadığımız lakin objelerin bize hatırlattığı da düşünebilir. Gerçekten varoluş sürecimiz boyunca eşya ve yer bizden daha “muhafız” olarak karşımıza çıkar. Üstelik onların bu gücü ve yitimsizliği karşısında bireyin kendini güçsüz ve yitimli hissetmesi olağandır. Birçok yazın ve düşün insanı yerin ve eşyanın hükümdarlığına ya savaş açmış ya da boyun eğmiştir. O denli ki onlar, vakti da eğip bükme kudretine sahip olur. Böylelikle gerçek vakitten ontolojik vakte sıçrama yapıldığını görürüz. Hakikaten kitapta da ontolojik vakitle gerçek vaktin iç içeliğine şahit olmaktayız.
‘Bir Kol Hikâyesi’nin bu düşünsel açılımlarının yanında Peru’nun siyasi iklimini ve toplumsal yapısını “sızdırdığını” da eklemeli. Siyaseti ve sosyolojiyi okurun gözüne sokmadan, satır ortalarında sıkı idareden, personel grevlerinden, sendikalardan, sokağa çıkma yasağından bahseden bir anlatıcı -kahraman bakış açısıyla oğul- mevcut. Öte yandan halkın siyasi meseleler karşısındaki tavrını görmek de mümkün. Baba’nın sendikalara flört etmek için gitmesi mesela. Veya grevlerdeki kaotik ortamların hesaplaşmak için fırsat bilinmesi üzere. Kısaca, toplumsal şuurdan bahsetmek sıkıntı.
Kolcuk sorununa gelirsek, bunun sembolik bir manaya sahip olup olmadığını söylemek güç olsa da Baba’yı yabancılaştırdığı su götürmez. Kolcuğu gören hemşirenin korkması, Tamara’nın onu gördükten sonra kusması, aile bireylerinin kolcuk hakkında konuşmamayı tercih etmesi üzere durumlar Baba’yı ötekileştirmekte. Öte yandan kolcuğun fizikî manada ve cinsellik konusunda yararlı olduğundan da bahsedilmekte. Açık seçik anılarını anlatmaktan haz alan Baba için kolcuk bu üslup bahislerde onu öbür erkeklerden üstün kılan bir övünç kaynağı olarak karşımıza çıkıyor. Enteresandır ki erkini kolcuk üstünden inşa etmekte Baba. Burası değerli bir nokta zira kolcuk penis-ötesi bir fonksiyona sahip olmakla birlikte özellikle oğulun aktardıklarından yola çıkarsak tıpkı penis üzere dürtüsel olarak harekete geçen bir organ olarak betimlenmekte. Buna en hoş örnek ise baba-oğulun satranç sahnesi.
“Kolcuk aniden uzanıp satranç taşlarından birini tereddütle aldı. Taşı ölçüp tarttı ve oyuna devam etti. Bu küçük ve sıkı elle ilgili en şaşırtıcı şey, yaptığı hamlelerin, sanki el başka bir akla itaat ediyormuş gibi, hızlı ve kararlı olmasıydı.” (s.85)
Baba-oğul ortasında iktidara dayalı bir gayretin yer aldığı tek somut sahnede kazanan baba olur. Lakin dikkat edilirse oyunu oynayan özne baba değil, kolcuktur. Kolcuk ondan bağımsız bir varlıkmış üzere hareket ederek iktidarını tesis eder. Kısaca, oyun üzere cinsellik üzere hengame üzere erk uğraşının olduğu durumlarda dürtüsel hareket ederek erki perçinleyen yarı şuurlu bir penis üzeredir kolcuk. İlaveten, Baba’nın çoklukla evli bayanlarla birlikte olduğunu, bundan daha çok haz aldığını söylemeli. Bu bağlamda kolcuk diğer erkeğin dişisini elde etmek için de kullanılır. Kolcuk-cinsellik-erk üçgenindeki aşırılığa bakıldığında gizemli e-postadan hareketle şu soruyu sormak mümkün: Katil olabilir mi Baba? Tam da burada kolcuğun varoluşuna dair Baba tarafından yaratılan ve iştahla tahkiye edilen bir mite dönelim: Baba’nın bir ikiz kardeşi varmış, anne karnındayken onu yemiş, ikizinden geriye yalnızca bu kol kalmış… Kısaca kolcuğun varoluş sebebi her ne kıymetine olsun erkek iktidarını korumaktır: Bayanlara ve başka erkeklere karşı. Tahminen, haddini aşan bir sıçrama olacak ama metindeki siyasi kırıntıları biriktirirsek Latin Amerika’nın Amerika dayanaklı darbe dolu tarihi hatıra gelmez mi? Evet, on yıllar boyunca kolcukların zulmüne maruz kalan bir coğrafyayı düşünmek kanaatimce mümkün. Böylece kolcuk da çok açılımlı bir sembol manzumesi olarak metinde yer almakta. Tekrar bu minvalde bir düşünüm daha ekleyelim:
Üstteki rol değişimi tezini yanlışlarsak ve babanın yegâne iktidar sahibi olduğunu düşünürsek daha manalı bir okumaya ulaşabilir miyiz? Tahminen. Çünkü, babanın ölmüş olması dahi onun korkutucu olmasını engellemez zira kolcuğu fark eden hemşire dahi çığlığını tutamaz. Bu türlü düşünüldüğü takdirde Latin Amerika coğrafyası için meyyit faşizmin yine hortlama tehlikesinden korktuğuna varılabilir. Meyyit babanın saçtığı tehlike, mağlup faşizmin saldığı endişe. Yitimsiz bir kaygı, tansiyon ve tekinsizlik.
Sözün özü, Ricardo Sumalavia’nın ‘Bir Kol Hikâyesi’ novellası gerek felsefi gerek edebi birçok açılıma elverişli bir metin olmakla bir arada kıta coğrafyasının siyasi, toplumsal sıkıntılarına da temas eden çok katmanlı bir yapıt olarak Hazal Akbaş’ın ehil çevirisiyle birinci kez Türkiye okuruyla buluşmakta. Muharririn öbür yapıtlarının da çevrilmesi dileğiyle…
