Edgar Allan Poe’yu nereden tanıyorsun? Gotik edebiyatın büyük ustası, ‘Annabel Lee’ ve ‘Kuzgun’ gibi başyapıtları dünya şiirine kazandırmış bir şair, dünya edebiyatına sadece Auguste Dupin gibi bir dedektif getirmekle kalmamış, aynı zamanda nelerin yaratıcısı haline gelmiş bir edebiyat dehasını da kazandırmıştır. “dedektiflik hikayesi” diyebiliriz. Bütün bunlar yetmezmiş gibi, bugün bile birden fazla yazarın eserlerinde doğrudan kullandığı “tek etki teorisi”ni geliştirmiş bir yazar ve teorisyendir. Bir hikâyenin okuyucunun zihninde tek bir etki yaratacak şekilde kurgulanması gerektiğini, metindeki karakterlerin, olayların ve yerlerin doğru anlaşılması gerektiğini söyleyen “kısa hikâye” diyebileceğimiz türün öncüsüdür. bu etkiye hizmet etmelidir.
Poe ‘Bay Thingum Bob’un Yaz Hayatı’ öyküsünü yazmamış olsaydı, yukarıda anlattıklarımız Poe’yu tanımlamaya yeterdi. Ancak Poe’nun 1844 yılında kaleme aldığı bu hikâye, yazılmasından 72 yıl sonra ortaya çıkacak olan Dadaizm akımının erken habercisi diyebiliriz.
Daha önce Virus Magazine’in Ağustos-Eylül 2021 sayısında Poe’nun bu hikayesi ve Dadaizm ile ilişkisi hakkında bir yazı yazmıştım ancak Poe hakkında daha detaylı bir çalışma yaptığım bu günlerde konuyu gündeme getirmenin faydalı olacağını düşündüm. tekrar yukarı
Dadaizm, 8 Şubat 1916’da Zürih’teki Cabaret Voltaire’de toplanan Hugo Ball, Jean Arp, Richard Hulsenbeck, Marcel Janco, Tristan Tzara gibi bir grup genç sanatçı tarafından yaratıldı ve o ünlü Dada manifestosu 14 Temmuz’da yayınlandı. 1916, Hugo’nun eseri. Ball tarafından yazıldığını biliyoruz. Böylece kurumsallığa, konformizme ve burjuva sisteminin yarattığı sisteme karşı bir başkaldırı olan, anlamı dışlayan ve rastlantıya öncelik veren Dadaizm, 20. yüzyılın ilk avangart sanat akımı olarak tarihteki yerini almıştır.
Dadaizm’in özelliklerini anlamak için Tristan Tazara’nın ‘Dadaist Bir Şiir Yazmak’ adlı şiirini okumak fikir verir. Hatta bu şiirin başlı başına bir Dadaist manifesto olduğunu söyleyebiliriz.
DADAİST BİR ŞİİR YAZMAK İÇİN
Bir gazete al/ Bir makas al/ Bu gazeteden şiirinin ne kadar uzun/ olmasını istediğine dair bir makale seç/ Makaleyi kes/ Sonra bu makaleyi oluşturan tüm / kelimeleri dikkatlice kes ve bir torbaya koy / Yavaşça karıştırın/ Sonra kestiğiniz her parçayı tek tek çıkarın / Torbadan çıkardığınız sırayla/ Kağıda özenle yazın/ Şiir size benzeyecek./ İşte çok özgün bir yazar oldunuz takdire şayan bir hassasiyetle/ halkın artık anlayamayacağı bir şekilde.
(Çeviri: Tozan Alkan)
ŞEKLİNİZ GİBİ YAZDIKLARINIZIN DEĞERİ YOK!
Şimdi gelelim ‘Bay Thingum Bob’un Yaz Hayatı’ hikayesine:
Thingum Bob’un babası, mesleğinin zirvesinde olan bir berberdir. Dükkanının müdavimleri arasında dönemin ünlü editörleri de vardır. Ünlü Gad-Fly dergisinin editörü, Thingum’un babası tarafından tıraş olurken keşfedilen Bob Fat’ı öven bir şiiri bile yüksek sesle okudu. İşte o zaman küçük Thingum büyük bir şair olmaya karar verir.
Babası, oğlunun isteğine sempati duyuyor ve onu şair değil, editör olmaya teşvik ediyor. Aslında pek bir fark yoktur çünkü şairler birden fazla editördür. Ona çatı katında bir oda verir. Gerekli malzemeleri sağlar: kağıt, kalem, mürekkep, kafiye sözlüğü ve Gad-Fly’ın bir kopyası. Thingum Bob’un bir editör ve şair olarak macerası böyle başlar. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi kendisini zirveye taşıyacak basamakları üçer beşer zıplayarak geçemiyor. Bu meşakkatli ve meşakkatli bir yoldur. Reddedilmeler, hileler ve akıl almaz zorluklarla uğraşır. Sonunda şans ondan yanadır. Dönemin ünlü dergisi Lollipop’un editörü Mr. Crab, Thomas Hawk adlı dergisi için düzenli olarak yazmasını teklif eder. Thingum, ilk gönderisiyle Gad-Fly’ın editörünün not defterini eleştiriyor. Bu, derginin tam otuz altı sayfasını kapsayan Bob Oil adlı şiirinin bir eleştirisidir. Makale yayınlandıktan sonra Gad-Fly’ın editörü ortadan kayboldu ve bir daha hiç görülmedi.
Thingum için bu tür makaleler yazmak şiir yazmaktan daha kolaydır. Çünkü sistemli çalışıyor ve çok uygun bir yazma tekniği bulmuş. Sistemi: ‘Lord Brougham’s Speeches’, ‘The Complete Works of Cobbett’, ‘The New Dictionary of Slang’, ‘The Art of Modesty’, ‘Lessons in Cursing’ ve ‘Lewis G. Clarke’s Essays on Language’ indirimli olarak Fiyat:% s. fiyat alır. Bu kitapları bir kaşıkla ince ince doğrar ve modülleri bir eleğe doldurur. Uygun sözcükleri eleyip ayıkladıktan sonra, kalan sert sözcükleri büyük bir teneke biberlik içine koyar. Biberliğin yan tarafında büyük delikler olduğu için fiziksel bir zarar görmeden istediği cümleleri çıkarabilecektir.
Metnini yazma zamanı geldiğinde büyük bir yazı kağıdına kaz yumurtası akı sürer ve bu kağıdı tıpkı kelimelerde yaptığı gibi ince ince keser ve biberliğe atar. Sonra biberliği düzgünce sallıyor. Boş kağıtlara yapıştırılan kelimeler sayesinde yazı hazır hale gelir. Yazının tamamında bir tutarsızlık ve tuhaflık olduğunu düşündüğü için biraz tedirgin oluyor. Birbirine uymayan kelimeler vardır ve bu kelimelerin bir kısmı da zıt anlamlıdır. Ama kısa sürede Thingum bu tedirginliği üzerinden atıyor. Çünkü yazısı yayınlandığında büyük başarı elde eder, her zaman övgü alır ve tüm dünyada hayranlık uyandırır.
Sonucu talep etmek sorun değil. Bu yazıları arka arkaya yayımlayan Thingum Bob, evrensel üne kavuşarak dünyanın en tanınmış yazarı oldu. Kendi deyimiyle “tarih yazıyor”. O sıralarda yazılarını yayınladığı Lollipop’un da sahibi oldu. Sonra ülkedeki diğer edebiyat dergilerini satın alır, isimlerini birleştirip tek bir dergi olarak yayınlar.
Hikayenin sonunda Thingum Bob başarısının sırrını açıklıyor: Yazmak, hep yazmak, gece gündüz yazmak, iyi günde kötü günde, açken, susuzken… Hep yazmak. Ayrıca yazdıklarınızın buna değmediğini söyler. Önemli olan tek bir şey var: Stil!
ÇANTAYA DÖNEN TENEKE BİBERİN İÇİNDEKİ SÖZLERDEN…
Yıllar sonra, Thingum Bob’un yazma tarzı, Tristan Tzara’nın Dadaist şiir yazma tarzı haline gelecekti. Tzara, yazma biçiminin rastgele seçilmiş sözcüklerden oluşan bir çağlayan olduğunu söylüyor. Bunun için gazeteden makasla kestiği kelimelerin bir torbaya atılmasını ve torbadan sırayla çıkarılmasını önerir. Sözlerin gazetedeki hangi yazıdan kesileceğine, yazılacak şiirin uzunluğuna göre karar verilmelidir. Yazının içeriği ve kullanılan kelimelerin niteliği değerli değildir. Önemli olan yazıdaki kelime sayısının şiirde kullanılacak kelime sayısına karşılık gelmesidir.
Teneke biberlik poşetle değiştirildi. Makas yine makas gibidir. Yazı (ya da şiir) yine gelişigüzel sözcüklerden oluşuyor ama önemli bir ayrım var. Tzara’nın yönteminde kelimelerin kullanılacağı ana metnin hiçbir değeri yoktur. Thingum kullanılacak metinleri özenle seçer. Örneğin yazısında kullanacağı bazı sözler, sanayi devriminin yol açtığı yıkımın ancak klasik tarım toplumuna dönülerek aşılabileceğini savunan İngiliz gazeteci yazar William Cobbett’e ait. ‘Lord Brougham’s Speeches’ bu formülü uygularken kullandığı bir diğer eserdir. Brougham, köle ticaretinin kaldırılması, serbest ticaret ve parlamento reformu dahil olmak üzere birçok liberal fikri savunan bir İngiliz devlet adamıydı. Eski bir köle olan Lewis Garrard Clarke, ‘The Story of Sorrow’ adlı kitabında hem esaretini anlattı hem de kölelik deneyimlerini anlattığı konferanslar düzenleyerek Amerika’nın birçok eyaletini gezdi. Poe’nun hikaye kahramanı Thingum’un bu ismi seçmesi tesadüf olmasa gerek. Geriye, yazmaya başladığı ilk yıllarda üzerinde çokça düşünen ve kullanabileceği sözcükleri seçmesinde çok yardımcı olan ‘Yeni Argo Sözlüğü’, ‘Küfür Dersleri’ ve ‘Hakaret Sanatı’ kalmıştır. dönemin ünlü dergilerinin editörlerine karşı yürüteceği “edebi” savaşta. .
Bu hikâye ile Poe, Dadaizm’in yazım sürecini 72 yıl öncesinden haber vermiş ve Thingum Bob dünyanın ilk kurgusal Dadaist yazarı olarak edebiyat tarihindeki yerini almıştır.
