Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Akıllı telefonu açıyorsun ve istediğin her an her yerde beynine ödül veriyorsun. Bunların hepsi davranışsal bağımlılıktır. Beynin ödül ve ceza sistemi bozuluyor.” tabirlerini kullandı.
Üsküdar Prof. Dr. Nevzat Tarhan, teknolojik bağımlılık, nedenleri ve baş etme sistemlerine ait değerlendirmede bulundu.
Dijital bağımlılığın aslında teknolojinin sorunlu kullanımı olduğunu belirten Tarhan, “Yeni dijital teknolojilerin problemli kullanımı bir müddet devam ettiği zaman daha sonra dijital bağımlılığa dönüşüyor. Fakat bağımlılığa dönüşmeden önce uzun yıllar problemli, sorunlu ve hatalı kullanım yani kötüye kullanım var. Bunun arkasından bağımlılık şekline dönüşüyor.” tabirlerini kullandı.
Tarhan, teknolojiyi çok yanlış ve bilinçsiz kullanmanın nedenlerine değinerek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Genellikle gençler için bu çok cazip bir şey. Kolay ulaşılabilir ve elverişli bir kullanıma sahip. Bilhassa insan bağlarına çok sürat kazandırıyor. Kişi kendi inançlı ortamında ancak çok inançsız bir formda her şeye girebiliyor. Bu teknolojiler merak ve hayret hissine hitap ediyor. Beşerdeki merak ve hayret duygusu da ödül ve ceza sistemi ile ilgili. İnsanın beyninde ödül uyandıran şey, beklenen mükafatlar değil, beklenmeyen mükafatlar. Beklenmeyen mükafatlar beyni en çok uyarıyor. Beklenen mükafatlar beklenmeyenler kadar haz vermez. Husus ve davranışsal bağımlılıklarda da misal durum vardır. Merak ve hayret duygusu beynin ödül merkezini harekete geçirir. Mesela sinema izlerken de olur. Bir saat boyunca katili bulmaya çalışırsın bakmışsın 1-2 saat geçmiş. Tıpkı bunun gibi… Beynin haz ve ödül alanı harikulade bir formda coşuyor.”
Yeni teknolojiler ve dijital medyanın insan beyninin bu özelliğini çok yoğun şekilde kullandığını ifade eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Daha evvelce haftada bir defa sinemaya gidersek bir yahut iki kez yaşanabilecek artık bu durum her gün hatta her an oluyor. Akıllı telefonu açıyorsun ve istediğin her an her yerde beynine ödül veriyorsun. Bunların hepsi davranışsal bağımlılıktır. Beynin ödül ve ceza sistemi bozuluyor. Bağımlılıklara genel olarak artık ödül yetmezliği sendromu deniyor yani beyin mükafata doymuyor. Bu türlü durumlarda kokain de birebir şeyi yapıyor, bilgisayar oyunları da tıpkı şeyi yapıyor, sinemalar de tıpkı etkiyi yapıyor.” değerlendirmesinde bulundu.
“Teknoloji bağımlılığının unsur bağımlılığına pek çok istikametiyle benzerlik taşıyor”
Tarhan, teknoloji kullanımı konusunda dünya çapında araştırmalar da yapıldığını kaydederek, bu araştırmalarda Türkiye’nin teknoloji kullanımında ilk sıralarda yer aldığını bildirdi.
Global bir şirket tarafından aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 30 ülkede 53 binden kişinin katıldığı bir mobil kullanıcı araştırması yapıldığını belirten Prof. Dr. Tarhan, “Bu araştırmada akıllı telefona en bağımlı ülke Türkiye çıkıyor. Avrupa’da ortalama günde 48 kez defa akıllı telefona bakılırken Türkiye’de ise ortalama 78 sefer akıllı telefona bakılıyor. Yani yüzde 80 daha fazla. Gece yatarken telefona bakma oranı Avrupa’da yüzde 40 iken, Türkiye’de bu oran yüzde 85.” ifadelerini kullandı.
Tarhan, teknoloji bağımlılığının madde bağımlılığına pek çok yönüyle benzerlik taşıdığını belirterek, şunları kaydetti:
“Madde bağımlılığında geçen kriterlerin hepsi burada geçerli. Kişinin internete uzak kaldığı vakit mahrumluk hissetmesi ve krize girecek kadar mahrumluk belirtileri göstermesi vardır. Kimi vakit bireylerde internete bağlı olamamanın ortaya çıkardığı gerilim ve telaş oluyor. Kişi sonlanıyor demek ki burada bağımlılık başlamıştır. Bir de planlanandan daha uzun müddet kullanım varsa bu da bir bağımlılık kriteridir. Örneğin 15 dakika bakacağını düşünüyorsun bir bakmışsın çok uzun bir vakit geçmiş.
Bu durum günlük hayat aktiviteni bozarsa, gündelik yapılacak işlerini aksatırsa, erteleme ve ötelemeye yanlışsız giderse bağımlılık sonları içerisine giriyor. Bir de tolerans geliştirme oluyor. Diyelim muhtaçlığın 3 saat ancak gitgide bunu 4-5-6 biçiminde uzatıyorsun yani gitgide dozu artıyor. Tehlikeli ve ziyanlı kullanım var. Okulunu aksatıyor. Literatürde modem kontağını kestiği için ebeveynini şikayet eden şahıslar var. 27 saat bilgisayar karşısında olduğu için kalp krizi geçirip ölen gençler var o derece, bunlar tehlikeli ve ziyanlı kullanımlar. Bütün bunlar var ise bağımlılık başlamış demektir.”
“Anne ve babalar, bir gün ‘evet’ diyor, bir gün ‘hayır’ diyor”
Tarhan, dijital bağımlılığın tedavisinde kişiye psikoterapi tarzında bilinçli kullanmayı öğrettiklerini belirterek, “Danışanlarımıza bir davranış çizelgesi tutuyoruz. Bilhassa ergenlikte bir saat kullanıyor, verilen kurallara uyuyor ve bir artı alıyor. Muhakkak bir sayıya ulaşınca taburcu oluyor. Bunu öğrendiği vakit ve meskende de anne ve baba da bunu uygularsa çocuk düzeliyor.” ifadelerini kullandı.
Teknoloji kullanımının küçük yaşlardan itibaren kontrollü bir şekilde sınırlama yapılarak olması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Teknoloji kullanımı bilhassa 0-3 yaş ortasında muhakkak tavsiye edilmiyor. Yemek yedirirken ya da ödül üzere kullandırmayı asla önermiyoruz. Tehdit ögesi olarak kullanma, tutturduğu vakit verme üzere yanlışlı davranışları yanlıştır.” değerlendirmesinde bulundu.
Tarhan, belli bir yaşın üzerinde olan çocukların kullanımında da mutlaka çocukla konuşulmasını tavsiye ederek, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Çocukla evvel konuşmak gerekir. ‘Bu konuda bağırıp çağırma küsme gibi eylemleri yapmayacaksın. Bunları yapmazsan seninle bunu ne zaman ve nasıl kullanacağın hakkında konuşuruz’ diyeceksiniz. Anne ve baba bu türlü konuştuğunda çocuk, ‘Annem babam bana değer veriyor. Beni anlamaya çalışıyor’ diyecek ve o an o reaksiyonunu göstermeyecek. Olağan burada kararlı, dengeli ve net durmak gerekiyor. Bu bağımlılığın olduğu çocuklarda en çok gevşek disiplin var. Anne ve babalar, bir gün ‘evet’ diyor, bir gün ‘hayır’ diyor. Anne evet diyor, baba hayır diyor yani ortak bir lisan oluşturulmuyor. Kuralsız ve tutarsız bir ortam oluşuyor. Çocuğun konutta anne ve babasının liderliğini kabul etmesi gerekiyor. Burada çocuğu ezmeden yapılacak liderlik değerlidir.”
Çocukların yaşlarına göre teknoloji kullanımlarının sınırlandırılabileceğini ifade eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, burada çocuğa aynı zamanda planlamayı öğretmenin de gerektiğini bildirdi.
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Teknoloji kullanımının 15 yaşına kadar günde 2 saati geçmemesini tavsiye ediyoruz. Bilhassa 6 yaşına kadar anne ve baba olmadan en fazla yarım saat verilmeli. Bu müddet tatil devrinde artırılabilir. 6-12 yaş ortasında ise günde 1 saati geçmemelidir.” ifadelerini kullandı.
Teknolojik cihazları çok fazla kullanan çocukların mutlu olmadığını belirten Tarhan, “Evde şirin ve sıcak bir ortam yok. Konuşacak kimse olmadığından kendilerini yalnız hissediyorlar. Yalnız hissedince buna yöneliyorlar. Şayet yalnız hissetmeseler yani arkadaşları, sosyalleşecekleri ortam olsa yahut aile ile birlikte ortak vakit geçirme olsa çocuk buna takılıp kalmayacak.” değerlendirmesinde bulundu.
Tarhan, bireyin bağımlılıklarıyla mücadelede “dur, düşün ve harekete geç” ilkesini kullanması gerektiğini aktararak, “Beynin ön bölgesi ‘Dur, düşün ve sonra yap’ der. Beyne o eğitim verilmeli. İnsanın beynini kullanmasını öğrenmesi değerlidir. Kişi kendi kendini denetim etmeyi başarabilir lakin kişi bunu başaramıyorsa o vakit bir uzman yardımı alınmalıdır. Çocuklara şuurlu kullanımı öğretmek, dijital okuryazarlık öğretilmeli. Çocuk anne ve babasını model olarak alır. Anne ve baba ne yapmışsa çocuk birden fazla vakit onları taklit ediyor.” sözlerini kullandı.
